Oprócz broni palnej i noży, materiały wybuchowe (IED) są jednym z najczęściej używanych narzędzi do popełniania przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu. Korzystają z nich chętnie nie tylko terroryści, strony konfliktów asymetrycznych, ale też członkowie zorganizowanych grup przestępczych i pospolici przestępcy.
Polska
W Polsce najczęstszym motywem użycia materiałów wybuchowych przez przestępców jest motyw ekonomiczny (zastraszenie, wymuszenie, zamach na życie
i zdrowie lub zniszczenie mienia). Równie często przestępcze użycie materiałów wybuchowych wynika z zachowań dewiacyjnych. Zamachy motywowane politycznie notowano w latach 1945 – 1989, ale nie można całkowicie wykluczyć, że i ten motyw powróci. Z tego powodu zagrożenie związane z materiałami wybuchowymi jest bardziej powszechne niż się wydaje.
Dostępność
Jesteśmy jednym z krajów, w którym dostęp do materiałów wybuchowych i do prekursorów do ich produkcji jest względnie łatwy. Wynika to z wielu czynników, gdyż potencjalnych źródeł, z których przestępca może pozyskać materiał wybuchowy do skonstruowania urządzenia wybuchowego jest wiele. Z pewnością zabrzmi to kontrowersyjnie, ale niektóre typy materiałów wybuchowych można w Polsce kupić bez zezwolenia. Urządzenia stosowane przez przestępców to najczęściej Improwizowane Urządzenia Wybuchowe, czyli takie które zostały skonstruowane z dostępnych konstruktorowi materiałów. Niektórymi komponentami mogą być urządzenia stosowane w technologii wojskowej, policyjnej lub w przemyśle (na przykład zapalniki, ładunki materiału wybuchowego). W latach 1945 – 2003 w języku branżowym stosowano określenia „samodziałowe urządzenie wybuchowe”, „samodział”. Od 2003 w związku z operowaniem SZ RP w Iraku, coraz częściej pojawia się określenie IED (Improvised Explosive Device) oznaczające w języku polskim Improwizowane Urządzenie Wybuchowe. Skrótowca IED, będę używał w dalszej części artykułu.
Klasyfikacja
Bardzo często na szkoleniach z profilaktyki antyterrorystycznej pada pytanie jak wygląda IED. Na to pytanie niestety nie ma odpowiedzi. Ostateczny wygląd urządzenia to wypadkowa wielu czynników. Najważniejszymi są:
- sposób w jaki sprawca chce użyć urządzenia (dokonać zamachu);
- dostępność (czasem specyficznych) komponentów;
- możliwości ekonomiczne;
- możliwości technologiczne;
- możliwości intelektualne i manualne i w wiele innych ….
W kilku krajach podjęto próbę sklasyfikowania urządzeń wybuchowych ze względu na sposób działania. Najciekawszą klasyfikacją, którą możecie zobaczyć poniżej, stosuje FBI (Federal Bureau of Investigation).
Mimo, że klasyfikacja ta jest precyzyjna odnotowywano urządzenia, które trudno było zakwalifikować do konkretnego typu. Tak było także i w Polsce. Przykładem jest urządzenie użyte w zamachu na Komendanta Komisariatu w Janowicach Wielkich w 1998 roku, które było jednocześnie urządzeniem sterowanym radiowo (Radio Controlled) i uruchamianym przez ofiarę (Victim Operated). Niezależnie od sposobu działania przestępcy, używający IED podejmują próby ich zamaskowania. Umieszczają IED w plecaku, plastikowej torbie, paczce. Ale stosują też wiele innych sposobów (zakopywanie w gruncie, umieszczanie na drzewach itd.).
Stosowanie
Najczęstszą i najprostszą metodą jest porzucenie IED w bagażu, paczce lub niepozornej foliowej torbie. Z tak zamaskowanym urządzeniem sprawca może się swobodnie przemieszczać w miejscach publicznych, a następnie niepostrzeżenie porzucić je w dogodnym miejscu i czasie uprzednio uzbrajając. Takie postępowanie daje sprawcy czas na oddalenie się z miejsca podłożenia. Dalszy scenariusz zależy od tego jakie są intencje sprawcy oraz konstrukcja urządzenia. Urządzenie może zadziałać ze zwłoką, może być uruchamiane radiowo, ale równie dobrze może być pułapką – improwizowaną miną lądową, która czeka na pierwszą osobę, która podejmie próbę otwarcia lub przeniesienia w inne miejsce.
Ślady
Dla sprawcy podłożenia IED sytuacja, w której urządzenie w całości trafia w ręce służb ochrony porządku publicznego jest sytuacją niekorzystną. Po pierwsze urządzenie zostanie zneutralizowane. Po drugie IED, które zabezpieczono jest nośnikiem wielu śladów kryminalistycznych, które mogą pozwolić na ustalenie sprawcy lub udowodnienie mu winy. By temu zapobiec, wielu sprawców (lub konstruktorów urządzeń), wyposaża IED w dodatkowe układy pułapkowe, a gdy urządzenie jest sterowane radiowo, uruchamiają je przy najmniejszych oznakach zainteresowania zawartością – wybuch utrudnia zebranie śladów.
Co robić?
Należy pamiętać, że skutki wybuchu urządzenia, w którym znajduje się nawet kilkadziesiąt gramów materiału wybuchowego, mogą stanowić zagrożenie dla osób
w promieniu już 200 m. Nieuprawniona osoba manipulująca w miejscu publicznym
w jakikolwiek sposób z przedmiotem niewiadomego pochodzenia powoduje zagrożenie nie tylko dla siebie, ale też dla wielu osób postronnych.
Jak postępować w przypadku zauważenia porzuconego przedmiotu? Opiszę to krok po kroku.
- Nie lekceważ zagrożenia. Każdy porzucony przedmiot – torba, plecak, paczka to potencjalne zagrożenie. Brak jakiejkolwiek reakcji z Twojej strony może mieć katastrofalne skutki.
Dochodzenie prowadzone po zamachach w Madrycie 11 marca 2014 r. wykazało, że od porzucenia IED umieszczonych w plecakach na półkach w wagonach do ich wybuchu minęło nawet 40 minut – przez ten czas nikt nie zwrócił na nie uwagi.
- Nie przemieszczaj, nie dotykaj, nie twórz zbiegowiska – oddal się w bezpieczne miejsce.
5 marca 2002 r., Rydułtowy – Śląsk. Przed lokalną agencją towarzyską znaleziono plastikową torbę. Właściciel budynku, po przybyciu wezwanych strażników miejskich chciał pokazać im jej zawartość. Eksplozja spowodowała u niego utratę dłoni, uszkodziła też oczy i podbrzusze jednemu ze strażników miejskiemu, drugi został lekko ranny.
- Niezwłocznie poinformuj Policję poprzez numer alarmowy.
- Pozostań do dyspozycji interweniujących policjantów (także techników bombowych). Nie obawiaj się legitymowania – to normalna czynność. Policja musi ustalić dane osoby zgłaszającej.
Pamiętaj! Osobą uprawnioną do potwierdzania lub wykluczania zagrożenia jest uprawniony technik bombowy Zespołu Minersko – Pirotechnicznego Samodzielnego Pododdziału Kontrterrorystycznego Policji.
Jeżeli w wyniku różnych działań okaże się, że przedmiot nie stanowi zagrożenia, jest zapomnianym bagażem lub celowo pozostawioną atrapą. Nie obawiaj się konsekwencji. Działałeś w dobrej wierze. Wykazałeś się świadomością zagrożeń i dojrzałością.
