W Polsce temat urazowych uszkodzeń mózgu – TBI (ang. Traumatic Brain Injury) jest mało znany. W zagranicznym środowisku naukowym jest natomiast bardzo na czasie. Poniższy tekst odpowie na pytania czym jest TBI, jakie działania w ramach tego zaburzenia podejmuje Fundacja SPRZYMIERZENI Z GROM oraz jaka jest moja rola, jako optometrysty.
Ponad dwa lata temu, jako optometrysta, rozpocząłem pierwsze w Polsce badania zaburzeń układu wzrokowego wśród poszkodowanych żołnierzy i funkcjonariuszy bezpieczeństwa publicznego. Pomysł pojawił się po przeczytaniu amerykańskiego artykułu dotyczącego żołnierzy wracających z misji; pisano w nim o cichej epidemii TBI. Postanowiłem zbadać ten temat w Polsce – zobaczyć w jaki sposób u nas podchodzi się do poszkodowanych. Właśnie w tym okresie poznałem Grzegorza Wydrowskiego prezesa Fundacji SPRZYMIERZENI Z GROM.
Fundacja działa od 2012 i jest organizacją non profit, której celem jest pomoc poszkodowanym żołnierzom, funkcjonariuszom, oraz ich rodzinom. To co czyni ją w mojej ocenie unikatową to działalność edukacyjna i szkoleniowa. O tej działalności opowiem w późniejszej części artykułu.
Kim jest optometrysta i co oczy mają wspólnego z urazami mózgu?
Optometrysta jest specjalistą ochrony zdrowia z zakresu usprawniania układu wzrokowego. Zajmuje się on doborem korekcji okularowej, soczewek kontaktowych, pomocą dla osób słabowidzących, działalnością edukacyjną oraz rehabilitacją układu wzrokowego.
Każdy z nas wybiera swoją ścieżkę rozwoju, moja skupia się na rehabilitacji i usprawnianiu wzroku poprzez trening wzrokowy. W tym celu optometryści stosują optometryczny trening wzrokowy (ang. Vision Therapy) i optometryczną neurorehabilitację (ang. Neuro-optometric Rehabilitation). Pomagamy osobom z zaburzeniami widzenia takimi jak: zez, niedowidzenie, zaburzenia akomodacji i ruchów oczu, motoryki ciała, a także pourazowymi zaburzeniami widzenia (ang. Post Trauma Vision Syndrome, PTVS). PTVS można określić jako zbiór symptomów związanych z zaburzeniem działania układu wzrokowego i powiązanego z nim układu nerwowego. Oprócz wymienionej wcześniej dysfunkcji charakteryzują go zaburzenia koncentracji i uwagi, zmniejszona częstość mrugania oraz zaburzenia wzrokowo – przestrzenne upośledzające zdolności motoryczne.
TBI czyli kolejny skrót zaraz po PTSD, który powinien być rozpoznawalny
Na początku warto wspomnieć, że zespół stresu pourazowego (ang. Posttraumatic Stress Disorder, PTSD) bardzo często współtowarzyszy poszkodowanym po urazie mózgu – przypomnijmy w tym momencie bardzo ważny fakt: PTSD występuje również wśród cywili – to nie choroba zarezerwowana wyłącznie dla żołnierzy!
Urazowe uszkodzenia mózgu możemy podzielić pod względem następstw urazu na trzy kategorie:
- łagodne urazowe uszkodzenia mózgu (ang. Mild Traumatic Brain Injury, mTBI),
- umiarkowane urazowe uszkodzenia mózgu (ang. Moderate Traumatic Brain Injury, Moderate TBI),
- ciężkie urazowe uszkodzenia mózgu (ang. Severe Traumatic Brain Injury TBI, Severe TBI).
Na potrzeby tego artykuły, traktującego przede wszystkim o urazach powstałych w trakcie działań bojowych, warto zapoznać czytelnika z osobną kategorią, jaką jest miejsca zaistnienia urazu. Chodzi o tzw. urazowe uszkodzenie mózgu związane z działaniami wojennymi (ang. war related TBI, WR TBI). Najbardziej charakterystycznym podtypem TBI, jaki wynika z działań militarnych jest blast TBI. Nazwa ta określa sposób doznania urazu, w tym przypadku w skutek działania ładunku wybuchowego. Z punktu widzenia prowadzenia badań, monitorowania bezpośrednich konsekwencji urazu, a także skali występowania jest to bardzo istotne.
Zrozumienie powstawania urazowych uszkodzeń mózgu i obszaru ich oddziaływania na poszkodowanego wymaga zapoznania się z ich definicją. Moim zdaniem najbardziej dopasowana i sprawdzona w środowisku wojskowym jest definicja przygotowana przez Departament do Spraw Weteranów USA (ang. Department of Veteran Affairs, VA) i Departament Obrony USA (ang. Department of Defense, DoD) z 2009 roku. TBI zdefiniowano jako:
Urazowe uszkodzenie mózgu jako strukturalne obrażenie i/lub fizjologiczne zaburzenie pracy mózgu, spowodowane urazem, w skutek działania zewnętrznej siły, współwystępujące z co najmniej jednym z poniższych objawów klinicznych:
- Utrata lub ograniczenie poziomu świadomości/przytomności.
- Utrata pamięci z wydarzeń bezpośrednio sprzed lub po doznaniu urazu.
- Zmiana w stanie psychicznym/umysłowym w czasie trwania urazu/odmienne stany świadomości (dezorientacja, splątanie, spowolnione myślenie itp.)
- Zaburzenia neurologiczne (osłabienie, utrata równowagi, zmiany w widzeniu, apraksja (brak zdolności wykonywania ruchów celowych), paraliż/porażenie poprzeczne (jednoczesne porażenie pary kończyn poniżej poziomu uszkodzenia rdzenia kręgowego), zaburzenia sensoryczne (zaburzenia: koncentracji, wrażliwości na bodźce, analizy bodźców słuchowych i wzrokowych itp.), afazja (utrata zdolności do wyrażania słowami myśli i/lub zaburzenie rozumienia mowy), które mogą lecz nie muszą być przejściowe.
- Uszkodzenia wewnątrzczaszkowe (związane z urazem mózgu lub tkanek wewnątrz czaszki, powikłania; przede wszystkim krwiaki i krwotoki wewnątrzczaszkowe).
Siła zewnętrzna może być rozumiana jako: uderzenie głowy przez przedmiot, uderzenie głową o przedmiot, poddanie mózgu nagłemu przyspieszeniu/wyhamowaniu bez bezpośredniego uderzenia w głowę (efekt przemieszczenia się mózgu w czaszce np. przy zapiętych pasach podczas wypadku drogowego), siłę wygenerowaną przez eksplozję, lub inne nie zdefiniowane dotąd siły. Ważne jest by mieć na uwadze, że powyższe kryteria definiują zdarzenie mogące spowodować TBI. Nie każdy narażony na działanie wspomnianych sił doznał urazowego uszkodzenia mózgu. Jednakże, każdy kto przeżył takie zdarzenie i odczuwa jakąkolwiek z wymienionych dolegliwości, przebył TBI.
Jak pokazały konflikty wojskowe ostatnich lat (Irak, Afganistan, Syria) podczas aktualnych działań wojennych najczęstszą przyczyną urazów są eksplozje improwizowanych ładunków wybuchowych – IED (ang. Improvised Explosive Device) i innych miotanych ładunków wybuchowych. Uogólniając siła eksplozji może spowodować uraz mózgu na parę możliwości: bezpośrednio poprzez kontakt z falą uderzeniową lub pośrednio poprzez powalenie narażonej osoby czy miotane przez eksplozje przedmioty.
Konieczność zmiany podejścia
Fundacja SPRZYMIERZENI z GROM od długiego czasu prowadzi działania edukacyjne dotyczące TBI. W czerwcu 2018 roku zorganizowała drugą już odsłonę Międzynarodowego Sympozjum o TBI i PTSD. Spotkanie odbyło się w Klubie Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych w Warszawie. Przybyło ponad 100 specjalistów zainteresowanych tematyką. Szczegółowo omawiano charakterystykę urazowych uszkodzeń mózgu, jej biochemiczne, psychologiczne oraz wzrokowe konsekwencje. Zwrócono uwagę na konieczność wprowadzenia zmian w podejściu do rehabilitacji, diagnostyki oraz orzecznictwa. Ilość prelegentów różnych specjalizacji i kuluarowe rozmowy między nimi wręcz jednoznacznie wskazują na przewagę multidyscyplinarnego podejścia do TBI. Wydarzenie zakończyło się ciekawą dyskusją motywującą do dalszej pracy w zakresie urazowych uszkodzeń mózgu.
Podsumowanie
Problem TBI oraz PTSD czy tego chcemy, czy nie istnieje i jest szeroko spotykany zarówno wśród cywili, jak i środowisku służb bezpieczeństwa publicznego. Uważam, że koniecznością jest prowadzenie prac badawczych zarówno nad zapobieganiem, ale także zarządzaniem rehabilitacją poszkodowanego. Zeszłoroczne spotkani zorganizowane przez fundację SPRZYMIERZENI z GROM pokazało, że zainteresowanie tym obszarem wśród specjalistów jest duże. Co cieszy, posiadamy w Polsce placówki, takie jak 21. Szpital Wojskowy Uzdrowiskowo- Rehabilitacyjny w Busku-Zdroju, który aktywnie rozwija terapie zaburzeń po urazach.
TBI i ich neurologiczne konsekwencje jeszcze przez długi czas będą stanowiły temat wielu prac rozwojowych z różnych dziedzin nauki. Dotychczasowa analiza tematu jednoznacznie pokazuje, że najlepszym rozwiązaniem jest multidyscyplinarna pomoc poszkodowanemu. Takie system specjalistycznej rehabilitacji są niestety kosztownym rozwiązaniem. Czy w przyszłości będzie można liczyć na refundację Narodowego Funduszu Zdrowia z zakresu rehabilitacji świadczonej np. przez optometrystów?
